(نهخۆشی شهکره)
هۆڕمۆنی ئینسۆلین: یهكێكه لهو هۆڕمۆنانهی كه له خانهكانی بێتای پهنكریاسهوه دهردهدرێت و یهكێكه لهو هۆڕمۆنانهی كه كاری ڕێكخستنی زیندهپاڵ (مێتابۆلیزم)ی خۆراك لهناو لهشی مرۆڤدا دهكات و ئاستی سروشتیی و هاوسهنگیی ڕێژهی شهكر و چهوریی لهناو خوێندا ڕادهگرێت.
هۆكاری بۆماوهیی، ههوكردنی ڤایرۆسیی و تێكچوون له سیستمی بهرگریی لهش فاكتهرن بۆ تووشبوون بهنهخۆشیی شهكره.
جۆرهكانی نهخۆشیی شهكره: بهشێوهیهكی گشتی دوو جۆری سهرهكیین:
* هێندێك جۆری تری نهخۆشیی شهكره ههن وهكو: نهخۆشیی شهكره له ژنی دووگیاندا و نهخۆشیی شهكرهی منداڵ.
* هۆكاره یارمهتیدهرهكانی تووشبوون به نهخۆشیی شهكره: بوونی شهكره له مێژووی خێزاندا، قهڵهویی، تووشبون به نهخۆشیی شهكره لهئافرهتی دووگیاندا، بهرزهپهستانی خوێن و بهرزه چهوریی خوێن.
نیشانهكانی نهخۆشیی شهكره: بهشێوهیهكی گشتیی نیشانهكانی نهخۆشیی شهكره بهم جۆرهی خوارهوهیه:
1. ههستكردن به تینوێتی زۆر: جگه له وشكبوونی دهم و قوڕگ و ئاوخواردنهوهی زۆر نهخۆش زووزوو میز دهكات و بڕی میزهكهی زۆر دهبێت.
2. ههستكردن به بێتاقهتیی گشتی و هیلاكبوونی جهستهیی: پاش كاركردنێكی كهم و ههندێ جار له كاتی پشووشدا.
3. زۆر دابهزینی كێشی لهش بهبهردهوامی: ههرچهنده نهخۆش خۆی ئارهزووی خۆراكخواردنی زۆر دهبێت.
4. زوو زوو تووشبوون به نهخۆشیی: وهكو ههلاَمهت، ههوكردنی پێست و دومهڵ.
5. له دایكبوونی منداڵی قهباره گهوره: له ژنی دووگیانی به نهخۆشیی شهكره تووشبوو.
6. شهكرهی شاراوه: لهوانهیه لهئهنجامی ههندێك هۆكاری وهكو: ههوكردنی جۆراوجۆر، نهشتهرگهریی، شپرزهیی دهروونیی و سكپڕبوون شهكره له سهرهتادا شاراوهبێ و دهرنهكهوێ پاشان بۆ ماوهیهكی كورتخایهن دهربكهوێت.
7. هێندێك نیشانه پهیوهندیان به ئاكامه خراپهكانی نهخۆشیی شهكرهوه ههیه وهكو: تووشبونی تۆڕی چاو، ههوكردنی گورچیله، ڕهشبوونهوهی پهنجهی پێ و بێهۆشیی.
ئاكامه خراپهكانی نهخۆشیی شهكره (Complications):
نهخۆشیی شهكره ناسراوه بهوهی كه كاریگهریهكی خراپی بۆ بۆرییهكانی خوێنی لهش ههیه، لهبهر ئهوه زۆربهی ئۆرهكانی لهش لهوانهیه بهر ههڕهشهی نهخۆشیی شهكره بكهوێت و بهشێوهیهكی گشتی ئاكامه خراپهكانی
نهخۆشیی شهكره بریتیه لهمانهی خوارهوه:
1. كاریگهریی نهخۆشیی شهكره بۆ چاو:
- ههرچهنده ئێستا چارهسهری گونجاو ههیه بۆ ئهم گرفته بهڵام هۆكارێكی سهرهكییه بۆ لهدهستدانی بنین.
- نهخۆشیی شهكره خراپ كار دهكاتهسهر خوێنبهره وردهكانی چاو و دهبێتههۆی تووشبوونی تۆری چاو.
- نهخۆشییهكانی چاو بهترسناكترین ئاڵۆزییهكانی نهخۆشیی شهكره دادهنرێت و ڕێژهی تووشبوونی چاو له نهخۆشی شهكرهدا لهو كهسانهی كه تووشی نهخۆشی شهكره نهبوون زۆر بهرزتره.
- نهخۆشیی شهكره هۆكاری سهرهكییه بۆ تووشبوونی تۆڕی چاو كه دهبێتههۆی لهدهستدانی بینین، ئاوی سپیی چاو و
ههوكردنی چاو بۆیه پێویسته نهخۆش ڕێنماییهكانی پزیشك كه له خوارهوه روونكراونهتهوه جێبهجێ بكات:
* پێویسته به بهرنامه پشكنینی چاو بۆ زانینی كاریگهریی نهخۆشییهكه بكرێت.
* پێویسته ئاستی شهكری خوێن له سروشتییدا بپارێزرێت.
* كۆنترۆڵكردن و ڕێكخستنی بهرزهپهستانی خوێن له ئاستی سروشتییدا
* ڕێكخستنی ئاستی چهوریی خوێن له ڕێژهی ئاسایی خۆیدا.
* وازهێنان لهجگهرهكێشان ئهگهر نهخۆش جگهرهكێش بێت
* دووركهتنهوه بهپێی توانا له ههوكردنی چاو و چارهسهركردنی بهزووترین كات لهلایهن پزیشكی پسپۆڕی چاو.
* چارهسهركردنی بهپهلهی ئاوی سپی و تۆڕی چاو.
2. تهسكبوونهوهی بۆرییهكانی خوێنی دڵ: كه دهبێتههۆی تووشبوون به نهخۆشی سنگهدڕێ و جهڵتهی دڵ.
3. ههوكردنی گورچیلهو دهركهوتنی پڕۆتین له میزدا.
4. پهیدابوونی جهڵتهی مێشك: له ئهنجامی تهسكبوونهوهی بۆرییه خوێنهكانی مێشك.
5. زۆربوونی ترشهڵۆكیی خوێن و تهنی كیتۆن لهخوێن و میزدا: لهجۆری یهكهمی نهخۆشیی شهكرهدا زۆرتر دهردهكهوێت.
6. لههۆشخۆچوون (Coma).
7. دابهزینی ئاستی شهكری خوێن: دهبێته هۆی پهیدابوونی بێتاقهتیی و ئارهقكردنهوهی سارد و ههندێ جاریش پهركهم كه زۆرتر له جۆری یهكهمی شهكرهدا دهبینرێت كاتێك كه نهخۆش دهرزی ئینسۆلین وهردهگرێت و بڕی كهم خۆراك دهخوات.
ناسینهوهی نهخۆشی شهكره (Diagnosis):
1. دهركهوتنی نیشانهكان.
2. دهركهوتنی گلوكۆز و كیتۆن له میزدا: به ئاسایی گلوكۆز و كیتۆن له میزدا نابینرێن.
3. پشكنینی خوێن كه به سێ شێوه جێ بهجێ دهكرێت:
* پشكنینی ههڕهمهكی خوێن (Random Blood Sugar)
* پشكنینی ناشتای خوێن (Fasting Blood Sugar )
* تێستی توانای ههڵگرتنی گلوكۆز بهڕێگهی دهم (Oral Glucose Tolerance Test)
چارهسهركردنی نهخۆشیی شهكره:
ئامانج له چارهسهركردنی نهخۆشی شهكره، بریتیه له بهدیهێنانی زیندهپاڵی ئاسایی و سروشتی(Normal Metabolism) و بۆ ئهوهی نهخۆش بتوانێ بهتهواوهتی ژیانی ئاسایی خۆی بهسهر بهرێت و دوور بێت لهئاكامه خراپهكانی (Complications) نهخۆشیی شهكره.
ئهو فاكتهرانهی كه دهبنه هۆی زۆربوونی تینی شهكره و گیانلهدهستدان ئهمانهن:
1. درێژی ماوهی تووشبوون به نهخۆشی شهكره: ههر چهند ماوهی نهخۆشی شهكره درێژخایهن بێت و كۆنترۆڵ نهكرێت ئهوهنده ڕێژهی ترسناكیی بهرزدهبێتهوه.
2. ئهگهر نهخۆشیی شهكره له قۆناغی زووی تهمهندا ڕووبدات.
3. بهردهوام بهرزبوونهوهی ڕێژهی گلوكۆزی به هیمۆگڵۆبیولینهوه نووساو (HbA1c)
4. بهرزبوونهوهی بهرزهپهستانی خوێن.
5. نهخۆشیی گورچیله و بهرزبوونهوهی ڕێژهی پڕۆتین له میزدا (Proteinuria).
6. قهڵهویی
7. زۆربوونی ڕێژهی چهوریی خوێن (Hyperlipidemia)
ڕێگاكانی چارهسهركردنی نهخۆشیی شهكره: سێ ڕێگای سهرهكیی:
1 . ڕێكخستن و كۆنتڕۆڵكردنی خۆراكخواردن بهتهنها: نزیكهی 50% ی نهخۆشه تازه تووشبووهكان چارهسهر دهكات.
2. حهبی داگرتنی شهكره لهڕێگهی دهمهوه (Oral Hypoglycemic Drugs): نزیكهی (25 %)ی نهخۆشهكان پێویستیان بهحهبی داگرتنی شهكره ههیه.
3. دهرزی ئینسۆلین: نزیكهی (25 %)ی نهخۆشهكان پێویستییان بهبهكارهێنانی دهرزی ئینسۆلین ههیه.
گرنگترین خاڵ له چارهسهركردنی نهخۆشیی شهكرهدا: بریتیه له گۆڕینی ستایلی ژیانی نهخۆش تا لهگهڵ
بارودۆخی نهخۆشییهكهیدا بگونجێت وهكو:
1. وهرزشكردنی ڕیكوپێك (Regular Exercise).
2. چاودێریكردنی خواردهمهنی تهندروست.
3. كهمكردنهوهی
4. وازهێنان له جگهره كێشان.
ئامانجی چارهسهركردن بهخواردن:
1. نههێشتنی نیشانهكانی بهرزبوونهوهی ئاستی شهكر له خوێندا.
2. كهمكردنهوهی ئاستی ڕێژهی گلوكۆز لهخوێندا بهتهواوهتی و كهمكردنهوهی بهرزونزمی ڕێژهی گلوكۆز.
3. كهمكردنهوهی كێشی نهخۆش لهپێناو كهمكردنهوهی ئاستی بهرگریی ئینسۆلین.
4. دووركهوتنهوه له كهمبوونهوهی ڕێژهی گلوكۆز له خۆێندا له كاتی چارهسهركردن بهدهرزی ئینسۆلین و حهبی داگرتنی شهكره.
5. دووركهوتنهوه له زۆربوونی كێشی نهخۆش له كاتی چارهسهركردن به ئینسۆلین و حهبی داگرتنی شهكره.
6. دووركهوتنهوه لهو خواردهمهنییانهی كهدهبنههۆی تهسكبوونهوهی بۆرییهكانی خوێن كه دهبێتههۆی زۆربوونی ئاكامه خراپهكانی نهخۆشی شهكره.
بنهماكانی خواردنی تهندروست بۆ كهسانی تووشبوو به نهخۆشی شهكره:
1. خواردنی نهخۆشی شهكره پێویسته له ههموو توخمهخۆراكییهكان پێك هاتبێت.
2. پێویسته خواردن لهگهڵ دۆز (بڕ)ی دهرمان و چالاكیی ڕۆژانهی نهخۆش هاوسهنگ بێت.
3. پێویسته بڕی ژهمهكان سنوردار بێت له پێناو قهدهغهكردنی بهرزبوونهوهی ئاستی ڕێژهی شهكری پاش خواردن.
4. پێویسته خواردن هۆكاری یارمهتیدهربێت بۆ گهیشتن یان پاراستنی كێشی لهش بهشێوهیهكی نموونهیی.
5. پێویسته جۆری خواردن ڕێگر بێت له تووشبوون به نهخۆشییهكانی دڵ، گورچیله و بهرزهپهستانی خوێن.
توخمهكانی خواردنی كهسی تووشبوو بهنهخۆشیی شهكره:
1. پێویسته خواردنی كهسی تووشبوو به نهخۆشیی شهكره ههموو جۆره پێكهاته سهرهكییهكانی خواردنی تێدابێت واته شیرهمهنی، چهوریی و پڕۆتین و سهرهڕای ئهمانهش پڕبێت له ڤیتامین و خوێی كانزایی و فایبهر.
2. ئامۆژگاریی كهسی تووشبوو به نهخۆشیی شهكره دهكرێت بهدابهشكردنی بڕی وزهی گهرمیی ڕۆژانه (چهندایهتی خواردنی ڕۆژانه) بهسهر سێ ژهمی سهرهكییدا و چقهند ژهمێكی سووك له نێوانیاندا.
3. ڕۆڵی پسپۆڕی خواردن نابێت لهبیر بكرێت له یارمهتیدانی نهخۆش بۆ ئامادهكردنی ژهمهكانی خواردن بهپێی ئارهزووهكانی نهخۆش و هاودهم بێت لهگهڵ باری تهندروستیی نهخۆشدا و له پاشاندا دیاریكردنی كارێگهریی ئهو ژهمه خواردنانه لهسهر ڕێژهی شهكری خوێن و جێبهجێكردنی پێویست.
KURDBAND
03-22-2012, 12:06 AM
له بيرجوونه وه:
زاناى ئه لمانى هيرمان ئينجهاوس(Ebbinghaus) له بيشه وه ى زانايانى ده روونناسى ئه زمار ئه كرى كه كرنكى داوه به ليكولينه وه ى كردارى له بيرجونه وه و كومه ليك تاقيكردنه وه ى له سه ر خوى و مناله كانى و كومه ليك خه لكى تر كرد ،هه روه ك تاقيكردنه وه ى وشه ى بي مانا كه بينى زور زوو له بيرجونه وه رووده دات له كاتى بروفه دا وه بوشى ده ركه وت كه له بيرجوونه وه هه ركيز ناكاته خالى سفر به لكو به هيليكى راست كه م ده كات به لام نابى به شفر له كه سى ئاسايدا.
وه كو بيناسه بو له بيرجوونه وه:........
مه به ست له بيرجوونه وه ئه وه يه كه له كاتى بيويست دا نه توانين ئه و زانيارى ز شتانه ى كه بيويستمانه بييانهينيته وه يادى خومان و كارو جالاكيه كانى خومانى بى جيبه جى بكه ين.
يان:
له بيرجوونه وه لايه نى خرابى بيرهاتنه وه يه يان سه رنه كه وتن له تواناى بيركه وتنه وه ى هه نديك له ئه زموونه كان كه بيشتر فيرى بووين.
تيوره كانى له بيرجوونه وه:.........
1-تيورى بشتكوى خستن و بووكانه وه(نظرية الاهمال والضمور):
ئه م تيوره به كونترين تيوره كانى له بيرجوونه وه داده نريت و له كه ل بوجونه كه ى ئيبنجاوس دا يه كده كريته وه كه له و برواي
ه دا بوو كه زانيارى و شته هه ست بيكراوه كانى ناو كوئه ندامى يادكردنه وه روز له دواى روز به بيى كات به ره و لاوازى و نه مان و بوكانه وه ده رون تا رادايه ك ئه م تيوره راستيه كه ى بيكاوه جونكه زانياريه كانى ئيمه كه وه رى ده كرين زوو زوو بيداويستى به بيداجونه وه و ده مه زه رد كردن هه يه تا له بير نه جنه وه ،له كه ل ئه وه ش دا هه ندى زانيارى هه يه كه فيرى ده بين و ماوه يه كى زور به كاريان ناهينين.
2-تيورى تيكه ل و بيكه ل بوون و ريكه كرتن(نظرية لاتداخل والتعطيل):
به بوجوونى لايه نكرنى ئه م تيوره مروف بويه شتى له بير ده جيته وه ،جونكه زانيارى كون و نوى تيكه ل به يه كتر ده بن و هه ردوكيان ده بن به به ربه ست و ريكر بو ئه وى تريان،له به ر ئه وه زانايان بيشنيارى ئه وه ده كه ن كه دوو بابه تى جوونيه ك به دواى يه ك دا نه خوينيرن تا تيكه ل بوون له نيوانيان روو نه دات.
3-تيورى كب و خه فه كردن(نظرية الكبت):
به بوجونى فرويد سه رجاوه و هوكارى سه ره كى له بيرجوونه وه خه فه و كب كردنى ئه و روداو كاره سات و وروزينه رانه يه كه به ئازارو ناخوشن و هه ست و سوزو كه رامه تى مروف بريندار ده كه ن ،واته له ريكه ى كب كردن و جه سباندنه وه ئه و رووداو به سه رهات و وروزينه رانه له بوارى هه ستيه وه بو بوارى نه ستى ده كه رينه وه و ئه و كه سه له و ئازارة ناخوشيه رزكار ده كه ن ،كه واته به بيى ئه م تيوره شتيك نييه به ناوى له بيرجونه وه به لكو بريتييه له دوورخستنه وه ى شته به ئازارو ناخوشه كان عه مباركردنيان له نه ستدا.
4-تيورى سرينه وه(نظرية الامحاء):
به بيى ئه م تيوره ئه كه ر مروف تووشى شتيك ببيت دواى ئه وه ى بارودوخيكى تايبه ى و نائاساى رووبدات ،ئه وا زور اه شته وه ركيراوه فيربووانه له بيرده جنه وه،
بارودوخه كانيش ئه مانه ن:
أ-ريكه كرتن له مزينى بروتين.
ب-روداة كاره ساتى ده رونى و جه سته يى.
ج-زيان كه ياندن به ميشك.
هوكاره كانى له بيرجوونه وه:........
1-كرنكى نه دان به بابه ته كه.
2-كرنكى نه دان به بيركه وتنه وه.
3-كرنكى نه دان به به يره و بروكرام.
4-كرنكى نه دان به وه رزش.
5-ترسان.
6-شله زان.
7-رارايى.
8-ماندبوون.
9-شيوازى خواردن.
بيرهاتنه وه
*بروفيسور دكتور فيصل محمد خيرالزراد :بيناسه ى كردووه به وه ى:
ئه و كرده هوشيه به رزه يه كه مروف ده توانيت به هويه وه خه زنى ئه نجامه كان و شوينه واره هه ستيه كان بكات له كه ل جيهانى ده ره وه له جوارجيوه ى زيانى روزانه ى دا له كاتى له دايك بوونيه وه تا كيان به خشينى،كه ئه مه ش يه كيكه له كرده هوشيه كان لاى مروف.
*بوروهلجارد:توانستيكه بو باراستن و كيرانه وه ى ئه زموونه كانى رابردوو يان توانايه بو بيرهاتنه وه.
*ريتشر:توانستى بونه وه ريكى زيندووه بو راست كردنه وه ى ره وشتى باش سود وه ركرتن له ئه زمموونى رابردوو به لام جياوازيه ك هه يه ئه وه يه بيرهاتنه وه ناتوانريت دابنيرت به وه ى توانايه كى ته نيايه و تاكه به لكو دائه نرى به زنجيره يه ك جالاكى زانينى.
*مايلكبست:بيرهاتنه وه توانايه بو به ستنه وه ى نيوان باراستن و كيرانه وه ى ئه زموون.
*هنتز:جالاكى بيركه وتنه وه يه كه به ستراوه به وشه ى بيرهاتنه وه وه زماره يه كى زوره له جالاكى و كردارى به يوه ندى داره بيكه وه.
*هزرو ئه وانى تر:
كرداريكى بيره وه رى يه هونراوه ته وه له سىَ كرداردا:
1-بولين كردنى زانيارى.
2-توانا بو هه لكرتن و عه مباركردنى زانياى.
3-توانا بو كيرانه وه و ناسينه وه و بانككردن.
*ياد وه كو هه موو ديارده يه كى ده روونى دوو رووى هه يه:
رووى ناوه وه كه به هه لهيجنان ئه خريته روو، له كه ل رووى ده ره وه كه ديارو ئاشكرايه.
وه كو يادكاريه كانمان كه له شيوه ى خه ياليكى كه ش دا دينه وه يادمان و ئه توانين بو كه سانى ترى باس بكه ين به لام ئه م باس كردنه به ياد هاتنه وه يه و ته نيا رووى ده ره وه بيرهاتنه وه يه.
*بيرهاتنه وه به سىَ فواغ دا تيبه ر ده بيت:
1-قوناغى وه ركرتن:وه ركرتنى زانيارييه كان له شيوه ى هيماو شفره دا.
2-قوناغى غه زن كردن:زانيارييه كان له شيوه ى شه بوله كاره باييه كان بيويستيان به ريكخستن و به هيما كردن هه يه.
3-قوناغى كيرانه وه (باراستن و عه مباركردن):كيرانه وه له وه ركرتن و غه زن كردن دا.
*جوره كانى بيركردنه وه:
به بيى ليكولينه وه تازه كان سىَ جور بيرهاتنه وه هه يه:
1-بيرهاتنه وه ى هه ستى (sensory memory):بو جه ند ساتيك زانيارييه كان هه لده كريت.
2-بيرهاتنه وه ى ماوه كورت(short term memory):زانيارييه كان بو ماوه يه كى كورت هه لده كريت.
3-بيرهاتنه وه ى دريز ماوه(long term memory):باريزكارى له بريكى زور له زانيارى ده كات ، له م ماوه يه دا كه مترين هاتنه ناوه وه قبول ده كات له ناو بيرهاتنه وه ى ماوه كورت كه هه ن وه له و زانياريانه ى كه بى كه لكن خوى رزكار ده كات بلانه نانيه كانى ده كريته وه له كه ل به دواداجونى رووداوه كان.
*زانايان بولينيان بو به شه كانى بيرهاتنه وه ى ماوه كورت و دريز داناوه كه ئه مانه يه:
1-بيرهاتنه وه ى بينينى.
2-بيرهاتنه وه ى بيستنى.
3-بيرهاتنه وه ى له به ركردن.
4-بيرهاتنه وه ى به رجه سته.
5-بيرهاتنه وه ى جووله ى .
6-بيرهاتنه وه ى ماناى وشه كان(كوكردنى بيته كان)
\
زانايان ئاموزكاريمان ده كه ن بو باش كردنى كردارى بيرهاتنه وه و رزكاربوون له له بيرجونه وه.
دوو جور هوكار هه ن بو ئه م مه به سته كه (خودى و بابه تى )ده كرنه وه:
يه كه م:خودى:
1.لايه نى رووحى.
2.ئاسووده يى ويزدان.
3.كاركردن بو دروست بوونى بالنه رى زانينى تازه و فيربوونى.
4.بروا به خوبوون.
5.وازنه هيان له بابه تيك بيش تينه كه شتن.
6.زماردنى زماره كان به بيجه وانه وه.
7.دووركه وتنه وه له قسه ى خراب و جنيو.
8.به ئاكايى و وريايى.
9.وازهينان له هه لجوونه خرابه كان وه ك ترس و تووره بوون و بيتاقه تى و هه لجوونى توند.
10.له كاتى خويندن دا سه ره تا بزانه به كشتى ئه و شته ى ئه يخوينيت يان فيرى ئه بيت جييه دواتر بجو ورده كاريه كانه وه.
دووه م:بابه تى:
1.بيداجونه وه و بيرخستنه وه ى ماوه يى به تيورى و براكتيكى.
2.به له نه كردن له بيرهاتنه وه دا.
3.له به ر نه كردنى بابه ته كه به يه ك روز.
4.ريكرى له جوونه ناوه وه ى فيربوون و ئه زموونه كانى تر.
5.مونولوج له سه ر بابه ته كه.
6.دابه ش كردنى بابه ته كان و دانانى بشوو له نيوان ماوه يه ك بو ماوه يه كى تر.
7.بشت به ستن به زياتر له يه ك هه ست.
8.دانانى ياده وه رى به بيى كات و شوين به جوريك كه له هه مان كات و شوين دا بيرتكه ويته وه.
9.واى دابنى خو ئاماده كردنت بو جارى كوتايه بيش تاقى كردنه وه.
ترسان له تاقيكردنه وه كان
ناكه يت به يادكردنه وه يه كى به رهه مهين تا فير نه بيت جون فير ئه بي.
زاناى ئه لمانى هيرمان ئينجهاوس(Ebbinghaus) له بيشه وه ى زانايانى ده روونناسى ئه زمار ئه كرى كه كرنكى داوه به ليكولينه وه ى كردارى له بيرجونه وه و كومه ليك تاقيكردنه وه ى له سه ر خوى و مناله كانى و كومه ليك خه لكى تر كرد ،هه روه ك تاقيكردنه وه ى وشه ى بي مانا كه بينى زور زوو له بيرجونه وه رووده دات له كاتى بروفه دا وه بوشى ده ركه وت كه له بيرجوونه وه هه ركيز ناكاته خالى سفر به لكو به هيليكى راست كه م ده كات به لام نابى به شفر له كه سى ئاسايدا.
وه كو بيناسه بو له بيرجوونه وه:........
مه به ست له بيرجوونه وه ئه وه يه كه له كاتى بيويست دا نه توانين ئه و زانيارى ز شتانه ى كه بيويستمانه بييانهينيته وه يادى خومان و كارو جالاكيه كانى خومانى بى جيبه جى بكه ين.
يان:
له بيرجوونه وه لايه نى خرابى بيرهاتنه وه يه يان سه رنه كه وتن له تواناى بيركه وتنه وه ى هه نديك له ئه زموونه كان كه بيشتر فيرى بووين.
تيوره كانى له بيرجوونه وه:.........
1-تيورى بشتكوى خستن و بووكانه وه(نظرية الاهمال والضمور):
ئه م تيوره به كونترين تيوره كانى له بيرجوونه وه داده نريت و له كه ل بوجونه كه ى ئيبنجاوس دا يه كده كريته وه كه له و برواي
ه دا بوو كه زانيارى و شته هه ست بيكراوه كانى ناو كوئه ندامى يادكردنه وه روز له دواى روز به بيى كات به ره و لاوازى و نه مان و بوكانه وه ده رون تا رادايه ك ئه م تيوره راستيه كه ى بيكاوه جونكه زانياريه كانى ئيمه كه وه رى ده كرين زوو زوو بيداويستى به بيداجونه وه و ده مه زه رد كردن هه يه تا له بير نه جنه وه ،له كه ل ئه وه ش دا هه ندى زانيارى هه يه كه فيرى ده بين و ماوه يه كى زور به كاريان ناهينين.
2-تيورى تيكه ل و بيكه ل بوون و ريكه كرتن(نظرية لاتداخل والتعطيل):
به بوجوونى لايه نكرنى ئه م تيوره مروف بويه شتى له بير ده جيته وه ،جونكه زانيارى كون و نوى تيكه ل به يه كتر ده بن و هه ردوكيان ده بن به به ربه ست و ريكر بو ئه وى تريان،له به ر ئه وه زانايان بيشنيارى ئه وه ده كه ن كه دوو بابه تى جوونيه ك به دواى يه ك دا نه خوينيرن تا تيكه ل بوون له نيوانيان روو نه دات.
3-تيورى كب و خه فه كردن(نظرية الكبت):
به بوجونى فرويد سه رجاوه و هوكارى سه ره كى له بيرجوونه وه خه فه و كب كردنى ئه و روداو كاره سات و وروزينه رانه يه كه به ئازارو ناخوشن و هه ست و سوزو كه رامه تى مروف بريندار ده كه ن ،واته له ريكه ى كب كردن و جه سباندنه وه ئه و رووداو به سه رهات و وروزينه رانه له بوارى هه ستيه وه بو بوارى نه ستى ده كه رينه وه و ئه و كه سه له و ئازارة ناخوشيه رزكار ده كه ن ،كه واته به بيى ئه م تيوره شتيك نييه به ناوى له بيرجونه وه به لكو بريتييه له دوورخستنه وه ى شته به ئازارو ناخوشه كان عه مباركردنيان له نه ستدا.
4-تيورى سرينه وه(نظرية الامحاء):
به بيى ئه م تيوره ئه كه ر مروف تووشى شتيك ببيت دواى ئه وه ى بارودوخيكى تايبه ى و نائاساى رووبدات ،ئه وا زور اه شته وه ركيراوه فيربووانه له بيرده جنه وه،
بارودوخه كانيش ئه مانه ن:
أ-ريكه كرتن له مزينى بروتين.
ب-روداة كاره ساتى ده رونى و جه سته يى.
ج-زيان كه ياندن به ميشك.
هوكاره كانى له بيرجوونه وه:........
1-كرنكى نه دان به بابه ته كه.
2-كرنكى نه دان به بيركه وتنه وه.
3-كرنكى نه دان به به يره و بروكرام.
4-كرنكى نه دان به وه رزش.
5-ترسان.
6-شله زان.
7-رارايى.
8-ماندبوون.
9-شيوازى خواردن.
بيرهاتنه وه
*بروفيسور دكتور فيصل محمد خيرالزراد :بيناسه ى كردووه به وه ى:
ئه و كرده هوشيه به رزه يه كه مروف ده توانيت به هويه وه خه زنى ئه نجامه كان و شوينه واره هه ستيه كان بكات له كه ل جيهانى ده ره وه له جوارجيوه ى زيانى روزانه ى دا له كاتى له دايك بوونيه وه تا كيان به خشينى،كه ئه مه ش يه كيكه له كرده هوشيه كان لاى مروف.
*بوروهلجارد:توانستيكه بو باراستن و كيرانه وه ى ئه زموونه كانى رابردوو يان توانايه بو بيرهاتنه وه.
*ريتشر:توانستى بونه وه ريكى زيندووه بو راست كردنه وه ى ره وشتى باش سود وه ركرتن له ئه زمموونى رابردوو به لام جياوازيه ك هه يه ئه وه يه بيرهاتنه وه ناتوانريت دابنيرت به وه ى توانايه كى ته نيايه و تاكه به لكو دائه نرى به زنجيره يه ك جالاكى زانينى.
*مايلكبست:بيرهاتنه وه توانايه بو به ستنه وه ى نيوان باراستن و كيرانه وه ى ئه زموون.
*هنتز:جالاكى بيركه وتنه وه يه كه به ستراوه به وشه ى بيرهاتنه وه وه زماره يه كى زوره له جالاكى و كردارى به يوه ندى داره بيكه وه.
*هزرو ئه وانى تر:
كرداريكى بيره وه رى يه هونراوه ته وه له سىَ كرداردا:
1-بولين كردنى زانيارى.
2-توانا بو هه لكرتن و عه مباركردنى زانياى.
3-توانا بو كيرانه وه و ناسينه وه و بانككردن.
*ياد وه كو هه موو ديارده يه كى ده روونى دوو رووى هه يه:
رووى ناوه وه كه به هه لهيجنان ئه خريته روو، له كه ل رووى ده ره وه كه ديارو ئاشكرايه.
وه كو يادكاريه كانمان كه له شيوه ى خه ياليكى كه ش دا دينه وه يادمان و ئه توانين بو كه سانى ترى باس بكه ين به لام ئه م باس كردنه به ياد هاتنه وه يه و ته نيا رووى ده ره وه بيرهاتنه وه يه.
*بيرهاتنه وه به سىَ فواغ دا تيبه ر ده بيت:
1-قوناغى وه ركرتن:وه ركرتنى زانيارييه كان له شيوه ى هيماو شفره دا.
2-قوناغى غه زن كردن:زانيارييه كان له شيوه ى شه بوله كاره باييه كان بيويستيان به ريكخستن و به هيما كردن هه يه.
3-قوناغى كيرانه وه (باراستن و عه مباركردن):كيرانه وه له وه ركرتن و غه زن كردن دا.
*جوره كانى بيركردنه وه:
به بيى ليكولينه وه تازه كان سىَ جور بيرهاتنه وه هه يه:
1-بيرهاتنه وه ى هه ستى (sensory memory):بو جه ند ساتيك زانيارييه كان هه لده كريت.
2-بيرهاتنه وه ى ماوه كورت(short term memory):زانيارييه كان بو ماوه يه كى كورت هه لده كريت.
3-بيرهاتنه وه ى دريز ماوه(long term memory):باريزكارى له بريكى زور له زانيارى ده كات ، له م ماوه يه دا كه مترين هاتنه ناوه وه قبول ده كات له ناو بيرهاتنه وه ى ماوه كورت كه هه ن وه له و زانياريانه ى كه بى كه لكن خوى رزكار ده كات بلانه نانيه كانى ده كريته وه له كه ل به دواداجونى رووداوه كان.
*زانايان بولينيان بو به شه كانى بيرهاتنه وه ى ماوه كورت و دريز داناوه كه ئه مانه يه:
1-بيرهاتنه وه ى بينينى.
2-بيرهاتنه وه ى بيستنى.
3-بيرهاتنه وه ى له به ركردن.
4-بيرهاتنه وه ى به رجه سته.
5-بيرهاتنه وه ى جووله ى .
6-بيرهاتنه وه ى ماناى وشه كان(كوكردنى بيته كان)
\
زانايان ئاموزكاريمان ده كه ن بو باش كردنى كردارى بيرهاتنه وه و رزكاربوون له له بيرجونه وه.
دوو جور هوكار هه ن بو ئه م مه به سته كه (خودى و بابه تى )ده كرنه وه:
يه كه م:خودى:
1.لايه نى رووحى.
2.ئاسووده يى ويزدان.
3.كاركردن بو دروست بوونى بالنه رى زانينى تازه و فيربوونى.
4.بروا به خوبوون.
5.وازنه هيان له بابه تيك بيش تينه كه شتن.
6.زماردنى زماره كان به بيجه وانه وه.
7.دووركه وتنه وه له قسه ى خراب و جنيو.
8.به ئاكايى و وريايى.
9.وازهينان له هه لجوونه خرابه كان وه ك ترس و تووره بوون و بيتاقه تى و هه لجوونى توند.
10.له كاتى خويندن دا سه ره تا بزانه به كشتى ئه و شته ى ئه يخوينيت يان فيرى ئه بيت جييه دواتر بجو ورده كاريه كانه وه.
دووه م:بابه تى:
1.بيداجونه وه و بيرخستنه وه ى ماوه يى به تيورى و براكتيكى.
2.به له نه كردن له بيرهاتنه وه دا.
3.له به ر نه كردنى بابه ته كه به يه ك روز.
4.ريكرى له جوونه ناوه وه ى فيربوون و ئه زموونه كانى تر.
5.مونولوج له سه ر بابه ته كه.
6.دابه ش كردنى بابه ته كان و دانانى بشوو له نيوان ماوه يه ك بو ماوه يه كى تر.
7.بشت به ستن به زياتر له يه ك هه ست.
8.دانانى ياده وه رى به بيى كات و شوين به جوريك كه له هه مان كات و شوين دا بيرتكه ويته وه.
9.واى دابنى خو ئاماده كردنت بو جارى كوتايه بيش تاقى كردنه وه.
ترسان له تاقيكردنه وه كان
ناكه يت به يادكردنه وه يه كى به رهه مهين تا فير نه بيت جون فير ئه بي.
No comments:
Post a Comment